Chùa Nhất Trụ (Hoa Lư)

Chỉ dẫn

Chùa Nhất Trụ có từ thế kỷ X, về sau từng là một sơn môn dòng Tào Động. Tên chữ: Nhất Trụ Tự 壹住寺, còn gọi “Kim Liên Tự”. Xếp hạng: Di tích quốc gia (1998). Vị trí: 7WQ5+44 thôn Yên Thành, xã Trường Yên, H. Hoa Lư, Ninh Bình, Việt Nam. Tọa độ: 20°17’17"N 105°54’28"E. Cách trung tâm Hà Nội: 91km (hướng 6h).

Lược sử

Chùa Nhất Trụ tọa lạc tại thôn Yên Thành, thuộc xã Trường Yên, huyện Hoa Lư, tỉnh Ninh Bình, rất gần đền thờ Công chúa Phất Kim và cách đền vua Lê Đại Hành chỉ chừng 200m. Phía đông-nam chùa là sông Sào Khê, còn phía tây-nam là cố đô Hoa Lư. Phía bên phải sân chùa có một trụ đá chu vi khoảng 220cm, nặng 4,5 tấn. Trụ cao chừng 415cm với phần đế dày 35cm, thân trụ 285cm, đĩa đệm 15cm, đài hoa 25cm và nụ sen 55cm được gắn chặt với nhau chỉ bằng “mộng”. Tám mặt thân trụ có khắc khoảng 2500 chữ được chép từ sách kinh Phật, gồm bài kinh Lăng Nghiêm, do vậy có tên “trụ kinh Phật” hoặc “trụ kinh Lăng Nghiêm”.

Trên trụ có dòng chữ: “Đại Thắng Minh hoàng đế Lê tổ tự thừa thiên mệnh đại định sơn hà thập lục niên lai” (大勝明皇帝梨祖自承天命代定山河拾六年來). Tạm dịch: “Vua Lê là Đại thánh Minh Hoàng đế từ khi vâng mệnh trời định yên non sông đến nay đã 16 năm”. Vậy cột “Kinh Lăng Nghiêm” được dựng vào đời vua Lê Hoàn thứ 16 (năm 995), không lâu sau khi cột kinh Đại Tạng xuất hiện lần đầu tiên ở Trung Quốc năm 971 và Nam Việt Vương Đinh Liễn cho dựng 100 cột kinh nhỏ tại Hoa Lư năm 973.

Dân sở tại thường gọi là “chùa Một Cột” thay cho tên chữ “Nhất Trụ Tự”. Tương truyền mẹ của Lê Hoàn mơ thấy hoa sen nở trong bụng rồi mang thai, sau sinh ra đức vua. Bông hoa sen đã trở thành biểu tượng của nhà Tiền Lê và chùa còn có tên chữ khác là “Kim Liên Tự” (chùa Sen Vàng). Hoa sen cũng được nhắc đến trong đôi câu đối chữ Hán ở đền Hạ. [1]

Vườn chùa Nhất Trụ (Hoa Lư)

Theo một truyền thuyết khác: Bình Tống phạt Chiêm xong, vào đầu xuân Đinh Hợi Thiên Phúc thứ 8 (năm 987) vua Lê Hoàn đích thân đi cày ruộng “Tịch Điền” để dạy dân chúng chăm chỉ làm việc và lấy nghề nông làm gốc. Khi vua cày ở chân núi Đọi [2] có bắt được một hũ vàng, cày ruộng ở chân núi Bàn Hải lại được một hũ bạc, nhân đó mà đặt tên là ruộng Kim và ruộng Ngân (ruộng Vàng, ruộng Bạc). Về sau vua sinh được hai người con gái, đặt tên là: Phất Kim [3] 茀金 và Phất Ngân 茀銀, nghĩa là có phúc được vàng, bạc. Lớn lên công chúa Phất Ngân lấy Lý Công Uẩn, còn Phất Kim đi tu thì được xây một ngôi chùa ở gần cung vua để trụ trì. Vua lại cho dựng một trụ đá có khắc các bài kinh Phật, trên ngọn là đài hoa và nụ sen chưa nở, ngụ ý người con gái trinh trắng bước vào cửa Phật. Trụ đặt ở bên phải, báo hiệu nơi đây có phụ nữ tu hành.

Chùa Nhất Trụ nằm ở vị trí trung tâm Thành Đông, là một nơi tu tập và họp bàn việc nước của các nhà sư—chính khách đương thời như Pháp Thuận, Khuông Việt và Vạn Hạnh. Năm 1010, Lý Thái Tổ và thân hữu mộ đạo dời Hoa Lư ra Đại La song có lẽ do nặng tình với cố đô nên vẫn dùng một số địa danh cũ để đặt tên cho các kiến trúc mới tại Thăng Long như: Cửa Đông, Cửa Nam, Cửa Bắc, Cầu Đông, Chợ Dền, chùa Kim Liên... Năm 1049 vua Lý Thái Tông cho xây thêm một ngôi chùa hình hoa sen bên hồ nước và đặt tên “Diên Hựu Tự”, cũng được dân kinh kỳ gọi là chùa Một Cột cho đến tận ngày nay.

Kiến trúc

Chùa “Nhất Trụ” quay hướng tây, khuôn viên rộng 3651m2, có tường bao. Phía trên cổng giữa có đề hai chữ Vân Tường 雲祥 nghĩa là mây báo điềm lành. Hai bên có đôi câu đối: Trường an thắng cảnh hoàng đô thủy (長安勝景皇都始) / Nhất trụ danh lam phật tich linh (壹住名籃佛跡靈). Tạm dịch: Thắng cảnh Trường Yên bắt nguồn từ kinh đô / Danh lam Một Cột linh thiêng nhờ tích Phật.

Trụ kinh Lăng Nghiêm

Phía trên cổng bên trái có đề hai chữ Khí Thụy 氣瑞 nghĩa là khí vận tốt đẹp. Hai bên có đôi câu đối: Linh địa lâu đài tăng tráng lệ (靈地樓臺增壯麗) / Thiền thiên Phật pháp ánh thiên thu (禪天佛法暎千秋). Tạm dịch: Cung điện đất thiêng thêm lộng lẫy / Phép Phật trời Thiền chiếu ngàn năm.

Trước chùa còn có đôi câu đối ở hai bên: Ức niên Phật tự Kim Liên điện (億年佛寺金蓮奠) / Vạn cổ thần kinh thạch trụ tiêu (萬古神京石拄標). Tạm dịch nghĩa là: Sen vàng chùa Phật triệu năm tế lễ / Trụ đá kinh đô muôn đời làm nêu.

Sau tam quan là sân gạch rồi đến toà tiền đường 5 gian, kết nối với hậu cung 4 gian theo hình chuôi vồ. Bộ mái không uốn cong như thường thấy và chiếm đến 2/3 công trình, trên lợp ngói ri không mấu, mũi tròn, dưới lót bằng ngói chiếu. Bên trong chùa là các cây cột, vì, kèo, xà ngang, xà dọc đều bằng gỗ lim. Ngoài ra phía sau còn có các nếp nhà thờ Địa Tạng Vương, thờ Tổ và thờ Mẫu.

Di sản

Hàng năm dân sở tại tổ chức lễ hội chùa Nhất Trụ vào ngày Rằm tháng Giêng. Đó là Lễ khao tống thuyền rồng, tức lễ cúng Phật và cầu quốc thái dân an, nổi tiếng ở Ninh Bình. Ngày 8 tháng Tư nhà chùa làm lễ Lập Hạ. Ngày 15 tháng Tư thì làm lễ Phật đản.

Cổng chùa Nhất Trụ (Hoa Lư)

Năm 1998 ngôi chùa “Nhất Trụ” trong quần thể di tích lịch sử Cố đô Hoa Lư đã được Bộ Văn hoá - Thông tin xếp hạng di tích quốc gia. Riêng cột kinh đến năm 2015 lại được Thủ tướng Chính phủ ra quyết định công nhận là một bảo vật quốc gia.

Nguồn: http://dongtac.hncity.org/